Była końcówka lat trzydziestych XX wieku. Mława tętniła życiem. Ulice pachniały świeżym chlebem z piekarni rodziny Goldszmitów, a na rynku słychać było rozmowy w jidysz i po polsku, niekiedy z niemieckim akcentem. W 1939 roku – tuż przed tym, jak historia roztrzaskała jej porządek niczym młot szkło witraża – miasto liczyło około 24 tysięcy mieszkańców. Spośród nich niemal co trzeci był Żydem. Dziś to już tylko liczba, ale wtedy byli to sąsiedzi, kupcy, lekarze, rabini, nauczyciele, dzieci bawiące się w cieniu kościoła i synagogi.
Mława – przedwojenna mozaika kultur
Z danych spisu powszechnego z 1931 roku wiemy, że Mława miała dokładnie 19 609 mieszkańców. Społeczność była zróżnicowana – i to nie tylko w znaczeniu symbolicznym.
Polacy (katolicy) stanowili około 65% populacji. Byli to urzędnicy, rolnicy, rzemieślnicy – trzon lokalnej administracji i codziennego życia.
Żydzi – około 33% mieszkańców, co dawało blisko 8 000 osób – tworzyli społeczność niezwykle aktywną: prowadzili sklepy, apteki, zakłady krawieckie i fryzjerskie. W Mławie działały szkoły żydowskie, stowarzyszenia kulturalne i partie polityczne – od syjonistów po bundowców.
Nieliczne grupy Niemców i Romów (łącznie poniżej 2%) również miały tu swoje miejsce – niemieckojęzyczni rzemieślnicy, ewangelicy, romscy kowale i muzykanci – choć nie dominowali, byli widoczni w lokalnym pejzażu społecznym.
To była żywa, barwna społeczność, która – mimo napięć – istniała razem. Jej wielokulturowość nie była ideą, lecz codziennością.
Co zabrała wojna?
Wojna nie tylko przerwała ten porządek. Ona go unicestwiła. Holocaust i niemiecka okupacja spustoszyły Mławę. Spośród tysięcy żydowskich mieszkańców tylko nieliczni przeżyli. Synagoga została zniszczona. Życie kulturalne – zgasło. Niemieccy koloniści pojawili się ponownie, tym razem jako okupanci.
Mława – miasto trzech języków i wielu modlitw – zamieniła się w miasto jednej pamięci i jednej rany.
Mława dziś – polskie miasto z globalnym oddechem
Minęło niemal 90 lat. Mława w 2023 roku to miasto liczące 29 124 stałych mieszkańców, a z czasowymi zameldowaniami – ponad 30 800 osób.
Główna grupa to Polacy – ponad 85–90%.
Ale historia zatoczyła koło. Dziś, choć nie ma już żydowskiego getta, nie słychać jidysz ani nie zobaczymy cadyków na ul. 3 Maja – w Mławie znów pojawiają się nowi przybysze:
Ukraińcy 🇺🇦
Białorusini 🇧🇾
Wietnamczycy 🇻🇳
i pracownicy z Indii, Nepalu, Gruzji czy Uzbekistanu.
Łącznie ponad 20 narodowości – głównie pracujący tymczasowo – buduje nowy wielokulturowy wymiar Mławy, tym razem w rytmie gospodarki XXI wieku.
Historia zatacza kręgi, ale nie wraca tak samo
To nie jest ta sama Mława. Brakuje głosu, który umilkł w getcie i w lasach pod Działdowem. Ale nowe głosy rozbrzmiewają dziś na budowach, w zakładach pracy, na targowiskach.
Nie są już związane z religią, ale z mobilnością, gospodarką i poszukiwaniem szansy.
Współczesna Mława to miasto jednocześnie pamięci i zmiany – jednoetniczne w strukturze obywatelskiej, ale znowu wielonarodowe w oddechu codzienności. Co sądzicie o tym? Jakie jest Wasze zdanie? Zabierzcie głos.
Pamiętać – by nie zatracić się w uproszczeniu
Zadaniem nas, historyków, dziennikarzy, mieszkańców, jest jedno – nie pozwolić, by przeszłość została uproszczona do liczb. Za każdą cyfrą z 1939 roku kryje się twarz, głos, życie.
Pamiętajmy o tym, kiedy mijamy puste miejsce po synagodze, czytamy nazwisko na przedwojennej kamienicy lub słyszymy na przystanku wschodni akcent.
Bo Mława zawsze była większa niż się wydaje na mapie. A właśnie obchodziliśmy 596 rocznicę nadania Mławie dokumentu lokacyjnego 13 lipca 1429 r. przez książąt mazowieckich: Siemowita V, Kazimierza II i Władysława I.
T.B
KOMENTARZE
Wydawca portalu nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy zamieszczanych przez użytkowników. Osoby zamieszczające wypowiedzi naruszające prawo lub prawem chronione dobra osób trzecich mogą ponieść z tego tytułu odpowiedzialność karną lub cywilną.JEDNOCZEŚNIE UZYTKOWNICY ZAMIESZCZAJĄC KOMENTARZ OSWIADCZAJĄ, ŻE BIORĄ PEŁNĄ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA TREŚCI UMIESZCZONE PRZEZ SIEBIE
PODOBNE
„Taniec pod chmurką” – barwny spektakl tradycji w sercu Mławy!
MŁAWA.Dyscyplinarne zwolnienie w MDK-u. Czyżby Retkowska miała rację?
Podwójne święto w Modle: otwarcie świetlicy i jubileusz KGW „Czerwone Tulipany”
Rodzinny Piknik nad Wodą – rozpocznij wakacje z przytupem!
Święta Miast 2025 – kto przygotował najwięcej radości dla mieszkańców? Porównujemy Dni Nidzicy, Mławy, Ciechanowa i Żuromina!